بزهای سانن در اردکان یکی یکی تلف می‌شوند

شهرستان اردکان یکی از مراکز پرورش بز سانن در استان یزد محسوب می‌شود، اما دامداران این شهرستان‌ها مدتی است شاهد تلف شدن دام‌های خود هستند و تاکنون بیش از 500 میلیون تومان خسارت در این زمینه متحمل شده‌اند.

بز نژاد سانن از بزهای کمیاب است که زادگاه اصلی این گونه از بز، کوهستان‌های سوئیس است که نژاد آن به تدریج و با گذشت زمان در سراسر جهان راه یافته و در استان یزد نیز اکنون شهرستان اردکان قطب پرورش این گونه از بز به شمار می‌رود.

بز سانن به دلیل ویژگی‌های خاص، دارای بازده اقتصادی خوبی است و شیردهی این نژاد چند برابر سایر نژادها، چند قلو زایی، طولانی بودن دوره شیردهی و ... از ویژگی‌های این بز است، اما در عین حال به دلیل همین ویژگی‌ها، قیمت آنها چند برابر بزهای معمولی است، به همین دلیل خریداری آنها توسط دامداران بسیار دشوار شده و این نژاد در واقع سرمایه‌ای عظیم برای دامداران به شمار می‌رود.

تلف شدن 190 راس بز سانن در چهار ماه

در چنین شرایطی در شهرستان اردکان به دلیل برخی بی‌توجهی‌ها، طی چهار ماه 190 راس بز سانن در اردکان تلف شده که خسارت میلیاردی به دامداران وارد کرده است.

یکی از دامداران اردکانی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس با هشدار نسبت تلف شدن گله‌های بز سانن در اردکان گفت: در اردیبهشت ماه امسال 150 راس بز سانن در چند دامداری به دلیل بیماری تلف شده و پس از وقفه‌ای کوتاه، دوباره 40 راس دیگر در ماه جاری تلف شده‌اند.

تلف شدن بیش از 190 راس بز سانن و گوسفند برای دامداری که در کویر بی‌آب و علف و شوره‌زارهای اردکان، شاهد تولد و بزرگ شدن یک یک آنها بوده، تنها یک صحنه تکان دهنده نیست، بلکه فاجعه‌ای بزرگ است که گویا مسئولان دامپزشکی استان و شهرستان اردکان عمق آن را درک نکرده‌اند.

دامداران اردکانی هر یک از تلاش‌هایی که طی چند سال اخیر برای پرورش بزهای سانن خود صرف کرده‌اند، می‌گویند.

تعلل کارمندان دامپزشکی اردکان در رساندن واکسن گناهی نابخشودنی است

آنها معتقدند: تعلل و کوتاهی کارکنان دامپزشکی اردکان در رساندن به موقع واکسن bbr به دام‌هایی که در حال تلف شدن بودند، نابخشودنی است.

یک کارشناس دام و طیور در شهرستان اردکان نیز در این زمینه به خبرنگار فارس گفت: فقدان یک کلینیک دامپزشکی در شهرستان اردکان، یکی از دلایل مهم تلف شدن دام‌های دامپروران اردکانی است.

علی دهستانی بیان کرد: در حال حاضر تنها چهار تا پنج دامپزشک در این شهرستان زیرنظر اداره دامپزشکی اردکان فعالیت می‌کنند که تنها در ساعات تعطیلی ادارات حاضر به سر زدن به دام و طیور مردم می‌شوند چرا که به صورت آزاد، دستمزد بیشتری دریافت می‌کنند.

فقط سالی یک بار برای طرح‌های واکسیناسیون ملی به دامداری‌های اردکان مراجعه می‌شود

دهستانی اضافه کرد: دامپزشکی اردکان سالانه تنها یکبار برای تزریق برخی واکسن‌ها که به صورت ملی در کشور اجرا می‌شود، به مراکز دامپروری اردکان سر می‌زنند و در روزهای دیگر سال، هیچ کلاس آموزشی برای دامپروران برگزار نمی‌کنند و بازدیدهای سرزده از دامپروری‌ها را کاملا قطع کرده‌اند.

گلایه‌ای که دامداران اردکانی از دامپزشکی شهرستان اردکان دارد این است که این ارگان به عنوان متولی امور بهداشت دام، تاکنون در زمینه کشف بیماری که سبب تلف شدن بزهای سانن شده همچنین راه‌های مقابله با آن هیچگونه اقدامی نکرده یا حداقل مراجعه‌ای به دامدارانی که بزهای آنها تلف شده است، نداشته‌اند.

دامداران اردکانی حتی نمی‌دانند بیماری که بین بزهای آنها افتاده و یکی یکی آنها را از پای در می‌آورد، بیماری مشترک بین انسان و دام است یا خیر؟

و به نظر می‌رسد در این زمینه نیز دامپزشکی شهرستان اردکان و استان یزد باید پاسخگو باشد، زیرا وقتی یک بیماری می‌تواند 190 دام را طی مدت کوتاهی تلف کند، به طور قطع می‌تواند آسیب‌هایی را نیز متوجه انسان کند.

اما فاجعه بهداشتی از اینجا نمود پیدا می‌کند که یکی از دامپروران اردکانی خبری در مورد فروش بزهای سانن بیمار داد.

دامداران دام‌های بیمار خود را به قصابی‌ها می‌فروشند/ زنگ خطر به صدا درآمد

یکی از دامپروران شهرستان اردکان به خبرنگار فارس گفت: متاسفانه بسیاری از دامپروران پس از ابتلای دام خود به بیماری و ناامید شدن از درمان آن، دام را با نصف قیمت به برخی قصابی‌های شهر می‌فروشند.

این جمله یعنی یک فاجعه بزرگ و خطری که بیخ گوش ماست و مسئولان دامپزشکی بی‌تفاوت از کنار آن عبور کرده‌اند.

در حالی که یکی از وظایف اصلی دامپزشکی، کنترل و نظارت بر ذبح و توزیع گوشت سالم بین مردم است، بی‌تفاوت از کنار این مسئله مهم عبور کرده و دامداران اردکانی را به شدت ناراضی و مردم این شهرستان را نگران کرده است.

اما به جز آسیب‌های بهداشتی که متوجه دام‌ها، دامدارها و مردم می‌شود، ضررهای اقتصادی کلانی نیز به دامداران در این جریان وارد شده است.

ضرر 500 میلیون تومانی برای دامداران اردکانی

بزهای سانن تلف شده در زمان حیاتشان با قیمتی بین 2 تا 6 میلیون تومان خرید و فروش می‌شدند اما هجوم ویروس جدید بی‌بی‌آر در بین گله‌های بز سانان از ابتدای امسال تاکنون، باعث وارد شدن خسارتی بیش از 500  میلیون تومان به دامداران اردکانی شده است.

تلف شدن 190 راس بز سانن آن هم در مدتی کوتاه، موضوعی نیست به سادگی بتوان از کنار آن عبور کرد زیرا تبعات اقتصادی و بهداشتی بسیاری برای جامعه به دنبال دارد و چوب ضررهای آن را فقط دامداران نمی‌خورند و ممکن است بیماری این دام‌ها بین انسان و دام مشترک باشد و فروش این بزها به قصابی‌های شهر، مردم را نیز ناخواسته درگیر می‌کند.

در چنین شرایطی دامپزشکی باید به سرعت وارد عمل شود و ضمن بازگرداندن سلامت دام و جلوگیری از وارد آمدن ضررهای مالی به دامداران و هدر رفتن سرمایه‌های ملی، از فجایع بهداشتی در شهر جلوگیری کنند.

گرچه هنوز علت مرگ و میر بزهای سانن مشخص نیست، اما برخی از دامداران، علت این مرگ و میرها را فاسد بودن واکسن‌هایی می‌دانند که به صورت رایگان بین خود دامداران توزیع شده تا به دام خود تزریق کنند.

حتی این بخش از کار نیز کاملا غیرحرفه‌ای است، زیرا دامدار مسئول تزریق واکسن به دام نیست و این وظیفه‌ای است که مستقیم بر عهده دامپزشکی است.

دامداران شهرستان اردکان از مسئولان شهرستان اردکان و استان یزد، خواستار رسیدگی دقیق به این موضوع و تلاش برای جبران خسارت‌های دامداران و جلوگیری از شیوع بیماری در شهر هستند.

در عین حال به نظر می‌رسد ایجاد یک کلینیک دامپزشکی در سطح شهرستان اردکان که جمعیت دامی بسیار را در خود جای داده است، برای این شهرستان ضروری است.

استفاده از ميوه كهور و گبر در تغذيه بزغاله هاي در حال رشد تالي

دومین سمینار پژوهشی گوسفند و بز کشور آذر 1384

استفاده از ميوه كهور و گبر در تغذيه بزغاله هاي در حال رشد تالي

فيروز عسكري 1 و كامران رضا يزدي 2

-1 كارشناس ارشد علوم دامي مركزتحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي هرمزگان

-2 استاد يار گروه علوم دامي دانشكده علوم زراعي و دامي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي

دانشگاه تهران

چكيده :

دو گونه گياهي كهور ايراني و آكاسيا تورتيليس (گبر) از خانواده ميموزاسه پوشش عمده درخت و

درختچه هاي سواحل خليج فارس و درياي عمان را تشكيل مي دهند . اين درختان سالانه مقادير

زيادي ميوه (نيام) توليد مي كنند كه بوسيله دامها از جمله بز ، شتر و گاو در طول فصل خشك

مصرف ميشوند . به همين منظور اين آزمايش در قالب يك طرح آماري كاملا تصادفي با 8 جيره

30 و 38 درصد نيام گبر ، 30 و 40 درصد نيام كهور و صفر ، 15 ، آزمايشي حاوي صفر (شاهد) ، 15

و 3 تكرار ( 2 بزغاله نر درحال رشد تالي در هر تكرار ) انجام شد . در طي مدت 90 روز ، افزايش

وزن ،خوراك مصرفي و ضريب تبديل غذائي بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي آزمايشي اندازه

30 و 40 ، گيري شد . ميانگين وزن نهائي بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي حاوي سطوح صفر ، 15

17 كيلوگرم وبزغاله هاي تغذيه شده با /93 ، 19/50 ، 20/43 ، 20/ درصد نيام كهور بترتيب 37

، 19/92 ، 20/28 ، 20/ 30 و 38 درصد ني ام گبر بترتيب 61 ، جيره هاي حاوي سطوح صفر ، 15

17/07 كيلوگرم بود .همچنين ميانگين افزايش وزن روزانه بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي 1 الي

58 گرم و درگروهي كه جيره هاي حاوي / 69 و 7 /33 ، 82/76 ، 82/ 4 حاوي نيام كهور بترتيب 77

62 گرم بود . درتجزيه آماري داده / 79 و 08 /07 ، 83/32 ، 84/ نيام گبر مصرف مي نمودند بترتيب 8

ها،تفاوت معني داري بين جيره هاي حاوي 40 و 38 درصد نيام كهور وگبر با ديگر جيره ها مشاهده

شد.لذا ، با توجه به نتايج ميتوان ازنيام كهور وگبر به ميزان 30 درصد در جيره غذائي بزغاله ها بدون

آنكه اثرات منفي روي رشد داشته باشد استفاده كرد.

كليد واژه ها : نيام كهور ايراني ، نيام آكاسيا تورتيليس(گبر) ، بزغاله تالي،

مقدمه :

با توجه به شرايط اقليمي جنوب كشور بخصوص استان هرمزگان شناسايي منابع خوراكي منطقه اي

كه امكان استفاده از آنها در تغذيه دام وجود دارد ، از اهميت ز يادي برخوردار مي باشد ( 1). يكي از

منابع خوراكي مورد چراي سالانه دامهاي بومي استان هرمزگان گونه هاي درختي و درختچه اي

پراكنده درمراتع استان بويژه در نوار ساحلي با مساحتي حدود 750 هزار هكتار مي باشد . درمراتع

.( استان هرمزگان دو جنس آكاسيا و كهور از پراكنش بيشتري برخوردار هستند.( 2

3 متر است كه بومي جنوب ايران بوده و از بندر كنگان - كهور ايراني از خانواده لگومينوز به ارتفاع 5

در بوشهر تا چاه بهار و ايرانشهر بلوچستان گسترش دارد .اين گياه داراي ميوه نيام مانند بلند و كشيده

8 سانتي متر و قهوه اي رنگ بوده و در داخل آن دانه ها به صورت موازي با محور - به طول 20

طولي نيام قرار گرفته اند . زمان گلدهي آن از اسفند ماه تا خرداد ماه و زمان ر سيدن ميوه آنها خرداد

تا تير ماه مي باشد ( 2 ) . دامداران در تابستان و زمستان از سرشاخه ها و نيام آن براي تعليف دامها

بويژه بز، شتر و گاوبومي استفاده ميكنند( 1).آكاسيا تورتيليس به زبان محلي گبر گفته مي

2 متر مي رسد .تاج آن در سطح بالا - شود،درختچه اي است از خانواده لگومينوزكه به ارتفاع 7

3- 4 سانتي متر به عرض 7 - معمولا به شكل مسطح و چتري بوده .ميوه كاملا پيچ خورده به طول 10

1994 ) وبهاندري ) ميلي متر است و در تغذيه د امهاي بومي منطقه استفاده ميشود . فاگ و استوارت 1

1979 ) گزارش نموده اند كه نيام بعضي از كهور ها بسيار خ وشخوراك بوده و يكي از ) و همكاران 2

اجزاء اصلي جيره غذائي روزانه نشخوار كنندگان در مناطق خشك و نيمه خشك آمريكا ي جنوبي

45 درصد عصاره فاقد ازت مي باشند . طبق - 9 درصد پروتئين خام و 55 - ميباشد ، و حاوي 14

گزارش همين محققين سالانه بيش از 40 هزار تن نيام انواع كهورها در مكزيك جمع آوري و در

1990 ) نيام و برگ گونه ) فصول ديگر از آنها استفاده مي گردد . طبق گزارشات ريد و همكاران 3

6 مگا ژول در كيلوگرم انرژي قابل هضم مي باشد / گبر حاوي 12 درصد پروتئين خام قاب ل هضم و 1

و از لحاظ مواد معدني نيز غني مي باشد.

Prosopis cineraria and Acacia Tortilis* 1- Fagg and Stewart

2-Bhandari et al. 3-Reed et al.

عسكري و همكاران ( 1376 ) تركيبات شيميايي و ضرائب قابليت هضم مواد مغذي نيام و سرشاخه

15 % و گبر / دو گونه كهور و گبر را تعيين كردند و بيان نمودند پ روتئين خام نيام گونه كهور 12

21/2 % و انرژي خام آنها به ترتيب 4219 و 4210 كيلو كالري در كيلوگرم ماده خشك مي باشند .

84 ميلي گرم در كيلو / 2 % پتاسيم ، 3 / 0 % فسفر ، 08 / 0 % كلسيم ، 12 / همچنين نيام كهور حاوي 69

0 % فسفر ، / 0 % كلسيم ، 07 / 22 ميلي گرم در كيلو گرم منگنز ونيام گبر نيز حاوي 92 / گرم آهن و 2

1/48 % پتاسيم ، 140 ميلي گرم در كيلو گرم آهن و 28 ميلي گرم در كيلو گرم منگنز مي باشد .هدف

از اين آزمايش تعيين مقدار مناسب ميوه دو گونه غالب مرتعي كهور و گبر در تغذيه بزغاله هاي در

حال رشد تالي در هرمزگان مي باشد.

مواد و روشها :

اين آزمايش در 35 كيلومتري شمال شرقي بندرعباس به اجرا درآمد . تعداد 48 راس بزغاله نر تالي

13 كيلوگرم خريداري شد. بعد از اقدامات بهداشتي ، توزين و / 4-5 ماهه با ميانگين وزن حدود 5

پلاك گردن ، بصورت تصادفي به گروههاي 2 راسي تقسيم و در جايگاههايي كه به همين منظور

آماده گردي ده بود ، قرار گرفتند . با استفاده مواد خوراكي موجود و نياز غذائي روزانه هر راس دام با

توجه به ميانگين وزن بزغاله ها درگروههاي آزمايشي و اضافه وزن روزانه ( 100 گرم در روز ) بر

1981 )چهار جيره آزمايشي حاوي سطوح صفر (شاهد ) ، ،NRC) اساس جداول استاندارد غذائي

30 و 40 درصد ماده خشك نيام كهور و چهار جيره آزمايشي ديگر كه حاوي صفر ( شاهد )، ، 15

30 و 38 درصد ماده خشك جيره از نيام گبر بود ، از لحاظ انرژي ، پروتئين ، كلسيم و فسفر ، 15

متوازن گرديد . جيره هاي آزمايشي بمدت 105 روز در اختيار بزغاله ها قرار گرفت .بزغاله ها در

ابتدا و انتهاي آزمايش و در طول آزمايش هر دو هفته يكبار بصورت انفرادي با اعمال 14 ساعت

محروميت غذائي توزين گرديدند . در پايان ميزان افزايش وزن زنده ، افزايش وزن روزانه ، ضريب

تبديل غذايي و ميزان خوراك مصرفي روزانه براي تمام گروههاي آزمايشي تغذيه شده با نيام كهور

و نيام گبر بطور جداگانه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند . در اين آزمايش از طرح آماري كاملا

تصادفي با هشت( 8 )جيره آزمايشي حاوي نيام كهور و نيام گبر و 3 تكرار (درهرتكرار 2 راس

بزغاله) انجام پذيرفت.

نتايج :

ميانگين وزن اوليه ، وزن نهايي و ا فزايش وزن ر وزانه ،خوراك مصرفي روزانه و ضريب تبديل

خوراك بزغاله ها كه جيره هاي آزمايشي حاوي نيام كهور و گبر را مصرف كرده اند، بترتيب در

جداول 1 و 2 ارائه شده است . همانطوريكه درجداول مشاهده ميشود بين ميانگين هاي وزن نهائي ،

افزايش وزن روزانه و ضريب تبديل خوراك گروه ها ي كه جيره حاوي 40 و 38 درصد نيام كهور

وگبر مصرف كرده اند با ديگر گروه ها از لحاظ آماري تفاوت معني داري وجود داشته است

.( P<0 div="">

بحث:

اختلاف معني داري بين وزن اوليه (شروع پروار ) بزغاله ها ي آزمايشي در تيمارهاي حاوي سطوح

مختلف نيام كهور و گبر وجود نداشت . در صورتيكه بين ميانگين وزن نهايي، افزايش وزن روزانه و

ضريب تبديل غذائي بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي 1 الي 3 با بزغاله هاي تغذيه شده با جيره 4

همچنين بين ميانگين وزن .(P<0 05="" 40="" div="">

نهايي، افزايش وزن روزان ه و ضريب تبديل غذائي بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي شاهد ، 15 و

30 درصد نيام گبر نيز با بزغاله هاي تغذيه شده با جيره 4 (حاوي 38 درصد نيام گبر ) تفاوت معني

علت احتمالي اين مسئله وجود عوامل ضد تغذيه اي در نيام كهور و .( P<0 05="" div="">

گبر است و بنظ ر مي رسد هنگام استفاده از مقادير بالاي نيام اين گياهان ، عوامل ذكر شده سبب

كاهش قابليت هضم مواد مغذي و پروتئين جيره غذائي شده ودر نتيجه عملكرد بزغاله ها بطور معني

داري كاهش پيدا مي كند . رود و ودوارد ( 1990 ) گزارش نمودند كه تركيبات ضد تغذيه اي (عمدتا

تانن ها ) در سرشاخه و ميوه گونه هاي گبرعلت اصلي كاهش قابليت استفاده از پروتئين در تغذيه

.( گوسفند و گوساله ها مي باشد(نقل از منبع شماره 4

رود ( 1986 ) و رود و مولر ( 1987 ) گزارش نموده اند كه گونه هاي درختي و درختچه اي مناطق

گرمسيري شامل آكاسيا (گبر) اغلب حاوي تانن هس تند. ا ين تركيبات بر قابليت هضم پروتئين نيام

اين گياهان موثر است و باعث كاهش فعاليت ميكروبهاي شكمبه مي شود . مك داول و ون سوست

1987 ) بيان داشتند كه جيره هاي حاوي تانن باعث كاهش هضم الياف خام و پروتئين خام ميشوند . )

همچنين رومينو ( 1984 ) و هروگم و همكاران ( 1988 ) گزارش كرده اند كه خوراكهاي حاوي تانن

بالا باعث غير فعال شدن آنزيمهاي ميكروبي شكمبه شده است . تانر و همكاران ( 1990 ) گزارش

481

نموده است كه نيام گبر مي تواند يك مكمل مناسب براي جيره هاي حاوي مقادير بالاي ذرت و

گندم باشد . اين محقق بيان كرد ، اگر دانه هاي آكاسي ا آسياب گردد، نتيجه بهتري در هضم و جذب

مواد خوراكي بدست مي آيد ، زيرا اغلب دانه ها بصورت غير قابل هضم از دستگاه گوارش حيوان

عبور مي كنند.

جدول 1- عملكرد پروار بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي حاوي سطوح مختلف نيام كهور

جيره ها

صفات اندازه گيري شده

جيره 1

(بدون

نيام)

جيره 2

15 درصد )

نيام كهور)

جيره 3

30 درصد )

نيام كهور)

جيره 4

40 درصد )

نيام كهور)

اشتباه

معيار

اثرات

جيره

وزن اوليه (كيلوگرم)

وزن نهايي (كيلوگرم)

افزايش وزن روزانه (گرم)

ماده خشك مصرفي روزانه (گرم)

ضريب تبديل غذائي

12/86

a

20/37

a

82/77

673/33

b

8/07

12/98

a

20/43

a

82/76

700

b

8/53

12/99

ab

19/50

ab

69/33

640

ab

9/22

13/17

b

17/93

b

58/70

626/67

a

10/6

0/50

1/30

12/53

45/13

1/27

-

*

*

-

*

. ( P>0 / حروف انگليسي متفاوت در هر رديف از لحاظ آماري تفاوت معني داري مشاهده شده است ( 05 (b,a) *

جدول 2- عملكرد پروار بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي حاوي سطوح مختلف نيام گبر

جيره ها

صفات اندازه گيري شده

جيره 1

(بدون نيام

گبر)

جيره 2

% 15 )

نيام گبر)

جيره 3

30 % نيام )

گبر)

جيره 4

38 % نيام )

گبر)

اشتباه

معيار

SE

اثرات

جيره

آزمايشي

- 0/56 12/63 12/7 12/4 12/ وزن اوليه (كيلوگرم) 83

وزن نهايي (كيلوگرم)

a

20/61

a

20/28

a

9/92

b

* 1/57 17/07

افزايش وزن روزانه (گرم)

a

84/8

a

83/32

a

79/07

b

* 10/97 62/08

ماده خشك مصرفي

روزانه (گرم)

700/0 676/67

665/67

660/5

- 55/32

ضريب تبديل غذائي

a

7/98

a

8/46

a

8/82

b

* 1/26 10/6

حروف انگليسي متفاوت در هر رديف از (b,a) * ( p< / * نشانگر ميانگين معني دار در سطح ( 05

.( P>0 / لحاظ آماري تفاوت معني داري مشاهده شده است ( 05

بين ميانگين هاي ماده خشك م صرفي روزانه بزغاله هاي تغذيه شده با سطوح مختلف نيام كه ور و

گبر اختلاف معني داري وجود نداشت.

نتايج مشابهي نيز توسط ساوا و همكاران ( 1998 ) درميزان مصرف نيام گونه آكاسياي چتري در

تغذيه بزها گزارش گرديده است.

با اينحال با افزايش مقدار نيام كهور و گبر بيشتر از 30 % در جيره ، ضريب تبديل غذائي بزغاله ها

بطور معني دار ي نامطلوب تر مي شود . علت اين مسئله احتمالاافزايش بيش از حد مواد ضد تغذيه

اي بخصوص تانن ها در جيره هاي غذائي مي باشد .برخي از محققين نيز گزارش كرده اند كه مقدار

.( زياد تانن سبب خروج نيتروژن از طريق ادرار و مدفوع مي شود ( 10 و 9

در بررسي اقتصادي جيره هاي مورد آ زمايش، هزينه خوراك براي توليد يك كيلوگرم افزايش وزن

زنده بزغاله هاي تغذيه شده با جيره 3 (حاوي سطوح 30 درصد نيام ) هر دو گونه گياهي كهور و

گبركمترين هزينه را در بر داشته است . با توجه به نتايج اضافه وزن روزانه و ضريب تبديل غذائي

بزغاله هاي تغذيه شده با جيره هاي مختلف آزمايشي و توانمندي بالاي توليد نيام (با دانه ) اين دو

گونه گياهي در مناطق ساحلي خليج فارس و درياي عمان در فصل خشك سال و دسترسي آسان به

مقادير بسيار زياد آن با هزينه پائين،استفاده از اين نيام ها تا 30 % در جيره غذايي بزغاله هاي در حال

رشد اقتصادي مي باشد.

منابع :

-1 عسكري ،ف. ، نوروزيان ،ح .قاسمي، ا.( 1376 ) . تعيين ارزش غذايي دو گونه گياهي كهور و

آكاسياي چتري (گبر ) ، طرح تحقيقاتي خاتمه يافته مركز تحقيقات منابع طبيعي و امورد ام

هرمزگان ، سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي.

-2 نجفي ، ك . 1374 . بررسي برخي از ويژگيهاي اكولوژيك گونه گبر . پايان نامه كارشناسي

ارشد . رشته مرتعداري دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تهران.

3-Bhandari, D.S,Cavil, H.N and Hussein,A.1979. Chemical

composition and nutritive value of khejri (Prosopis cineraria) tree

leaves. Annuals of arid zone, 18 (3), 170 -173.

4- Fagg, C. W,.and Stewart, J. L. 1994. The value of acacia and

prosopis in arid and semi arid environments. Journal of Arid

Environments .27, 3-25.

5-Kumar, R.1992. Anti nutritional factors: the potential risks of toxicity

and methods to aureate them. F. A. O. Animal Pro. Health.

6-N. R. C .1981. Nutrient requirement of goats .National Academy

Press,u.s.a.

7-Reed, J. D. Soller,D. and Ward ,A.W. 1990. Fodder tree and straw

diets for sheep: Intake, growth, digestibility and the effects of

phenolics on nitrogen utilization. Animal feed science and

technology No. 30.

8-Shayo, C. M., Vden, P. 1998. Recovery of seed of four African

browse shrubs ingested by cattle, sheep and goats and the effect of

ingestion , not water and acid treatment on the viability of the seeds,

Tropical Grass lands, 32, 195-200, 27 ref.

9-Sawe, J.,Tuitoek ,J.K., and Ottaro,J. 1998. Evaluation of common tree

leaves of pods as supplements for goats on range area of kenny.

Small Ruminant Research, 28, 31- 37.

10-Tanner, J. C., Reed,J.D. and Owens,E.1990. The nutritive value of

fruits (Pods with seeds) from four acacia spp. Compared with

extracted noug (Guizotva abyssinica) meal as supplements to maize

Stover for Ethionpian highland sheep. Animal production 127-133.

موفقيت يك خانم كارآفرين در پرورش بز سانن

فرح خادم المله - يك خانم تهراني كه به همراه همسرش چندسالي است به يكي از روستاهاي استان قم مهاجرت كرده و به پرورش بز و دامداري اشتغال دارد ، توانسته تعداد بزهاي خود را از 4 راس در 2 سال گذشته به 120 راس برساند.

     ماندانا عبدي 42 ساله كه كار خود را با خريد 4 بز فرانسوي با عنوان سانن آغاز كرده، در حال حاضر با بهره گيري از تجربيات جهاد كشاورزي استان قم توانسته ضمن افزايش تعداد بزهاي فرانسوي در اين منطقه ، درآمدزايي نيز براي خود و خانواده 4 نفره اش ايجاد كند.

     اين خانم كارآفرين كه با پشتكار خود توانسته در اين زمينه موفق باشد، در گفت وگو با هدف از اين كار خود را بهبود شرايط زندگي و ايجاد اشتغال عنوان كرد و گفت: اگر خانم هاي خانه دار به قابليت هاي خود پي ببرند و با شركت در كلاس هاي جهاد كشاورزي آموزش هاي لازم را ببينند، مطمئناً مي توانند در تامين معيشت زندگي خود موفق باشند. من با گذراندن كلاس هاي مختلف جهاد كشاورزي استان قم ازجمله كلاس هاي ترويج و باغداري 5 يا 6 سال است كه در روستاي ورزنه بخش خلجستان شهرستان قم به دامداري و پرورش بزغاله اشتغال دارم.

     عبدي با اشاره به اين كه همسر 48 ساله و 2 فرزند 16 و 11 ساله اش نيز در اين كار هميشه او را همراهي كرده اند، اضافه كرد: قصد دارم كار خود را توسعه دهم كه در اين ميان به حمايت هرچه بيشتر مسئولان مربوط نيازمندم.

     دامداري خانم عبدي 750 متر وسعت داشته كه 150 متر آن به آغل، 350 متر به بهاروند و مابقي به انبار علوفه اختصاص دارد.

     حسين علي بيگي معاون بهبود توليدات دامي سازمان جهاد كشاورزي استان قم نيز با اشاره به اين كه 12 دامداري در اين استان با استفاده از بز نر سانن در گله هاي بومي خود اقدام به افزايش توليد گوشت و شير و چندقلوزايي مي كنند، ادامه داد: 5 سال است كه جهاد كشاورزي استان در زمينه افزايش توليد با استفاده از بز نر سانن تلقيح مصنوعي را آغاز كرده و تاكنون نيز موفق عمل كرده است.

     بيگي تامين نهاده ها و كمك مالي براي تلقيح بز نر سانن را ازجمله حمايت هاي جهاد كشاورزي از دامداران در كنار آموزش هاي لازم در اين زمينه عنوان كرد.

     نورمحمد سوري كارشناس مسئول دام سبك سازمان جهاد كشاورزي استان قم هم درخصوص مشخصات بز نر سانن، گفت: زادگاه اصلي بز سانن سوئيس است، اما كشور فرانسه با توليد اسپرم و صدور منجمد آن، در جهان حرف اول را در اين خصوص مي زند. اين گونه بز با هدف افزايش توليد شير و گوشت نگهداري مي شود و استان قم نيز در اين زمينه تاكنون كارهاي زيادي انجام داده است.

     فرق بز بومي و سانن در اين است كه بز بومي در طول 5 ماه از سال روزانه 300 گرم شيردهي دارد، درحالي كه بز سانن در طول 10 ماه از سال روزانه 600 گرم شير مي دهد. از طرفي وزن بز بومي تا 60 كيلوگرم مي رسد. در حالي كه بز سانن به 100 كيلوگرم نيز افزايش مي يابد. رنگ بز سانن يكدست سفيد بوده ولي بز بومي داراي رنگ هاي مختلف است.

   

    

 روزنامه ايران، شماره 5283 به تاريخ 5/11/91، صفحه 11 (ايران زمين)

کدخبر:1789

دامنا

شیر بزی که طلسم پوکی استخوان را می شکند

 مصرف شیر بز سانن با دارا بودن دو تا سه درصد چربی در درمان انوع بیماریها از جمله پوکی استخوان، MS و آلزایمر موثر است.

به گزارش ایمنا، یک پرورش دهنده و اصلاح کننده نژاد انواع بزهای ایرانی با اعلام این خبر، افزود: هم اکنون تعداد محدودی از افراد در حال تحقیق بر روی اصلاح نژاد و پرورش بز سانن یا سانا در ایران هستند و ما نیز با تحقیق در این خصوص، در حال اصلاح ۳۰ راس بز با نژاد ایرانی با ۳۰ راس بز سانن، هستیم تا بتوانیم از مقاومت بالای آنها در برابر گرما و سرما و در نتیجه تولید گوشت و شیر با کیفیت مطلوب استفاده نماییم. 

محمد حسین نصری ضمن اشاره به نکته که با توجه به اینکه کشور سوئد به سختی حاضر می شود تا این نوع بز را به دیگر کشورهای جهان بفروشد، به نظر می رسد اصلاح نژاد این نوع بز در ایران حائز اهمیت باشد، گفت: اصلیت این نوع بز متعلق به کشور سوئد است که از جمله کشورهای سردسیر محسوب می شود و در نتیجه می تواند در شرایط آب و هوایی سرد و تا سرمای زیر ۲۵ درجه سانتیگراد نیز زندگی کند، گوشت این نوع بز با گوشت شکار برابری می کند و از کیفیت بسیار بالایی، برخوردار است.

وی با بیان این نکته که بز سانن، سفید رنگ است و به ندرت به رنگهای کرم و خاکستری مشاهده می شود، در خصوص ویژگیهای شاخص آن اعلام داشت: در سوئد از شاخ نوع نر این بز برای تهیه سه نوع دارو و از پسماند دارو نیز برای تهیه دو نوع ادکلان استفاده می شود.

این پرورش دهنده و اصلاح کننده نژاد انواع بزهای ایرانی، شیر دهی بز سانن اصیل را بالا و از دو تا ۱۴ کیلو در سوئد و از دو تا نه کیلو در ایران برشمرد و خاطرنشان کرد: شیر این نوع بز، دارای چربی از دو تا سه درصد است و برای بیماریهای پوکی استخوان، MS، آلزایمر و انواع دیگر بیماریها مفید است، خواص دارویی فراوان دارد و ملین مزاج است.

نصری با اشاره به این مطلب که شیر این نوع بز، در شادابی و جوان نگه داشتن پوست موثر است و در تهیه رنگ مو کاربرد دارد، افزود: شیر بز سانن به دلیل میزان پایین چربی، به ماست تبدیل نمی شود و در صورتی که با سایر شیرهای دارای چربی بالا، مخلوط شود می توان آن را به ماست تبدیل نمود همچنین در حال حاضر، گرانترین و با کیفیت ترین نوع پنیر در اروپا از این نوع شیر به دست می آید.

وی با تاکید بر هزینه بالای انجام فعالیتهای تحقیقاتی از جمله این تحقیق و تهیه آذوقه برای این نوع حیوان، از سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، شورای شهر و شهرداری منطقه نه اصفهان همچنین پیشکسوتان تحقیق در این حوزه در خصوص حمایت از به ثمر نشاندن این تحقیق، تشکر و قدردانی کرد.

خبرگزاری ایمنا

بزهای ایران

(( بزهای ایران))
اکثریت بزهای ایران را توده های بومی تشکیل می دهند و به خا طر اینکه اصلا ح نشده اند از تو لید شیر و گو شت محدودی دارند .
کشور ما با توجه به ا قلیم ویژه ای که در جا ی جا ی منا طق خود دارد برای نگهداری و پرورش گو نه های مختلفی از بز منا سب تشخیص داده شده است .
در ایران نژادهای گونا گو نی از بز وجود دارد که از حیث تولید یک نوع محصول حا ئز اهمیت هستند از ان جمله می توان به نژادهای زیر اشاره کرد :

((بز مرغز )) :
بزی با موهای لطیف و بلند و براق که در سال از هر بز بین 2/5 - 2 کیلو گرم مو می توان برداشت نمود البته این محصول را در رمه های اصیل گا هی تا دو برابر این مقدار می توان برداشت کرد .(1)
نژاد مرغز از تیره های بز نژاد انگورا می باشد که گفته می شود از اختلا ط نژاد انقوره با بز بومی کردستان به وجود امده است .(2)
بز مرغز به علت دارا بودن کرک های ظریف ء یکی از بهترین نژاد های کر کی بز در ایران شنا خته می شود .
در گزارشی حا کی است که ظرفیت تولید سا لانه کرک در ماده بز ها حدود 1/5 و در بز های نر حدود 2 کیلو گرم است .
همچنین از تولید شیر روزانه حدود 1/5 لیتر در روز
در دوره شیر دهی حدود 6 ماه با شیر چربی نسبتا زیاد حدود 10 - 12 درصد خبر داده شده است .(3)
ارزش موی این نژاد بسیار زیاد است .
مهمترین کار جهت افزلیش تولید در این نژاد اصلا ح این نژاد است که در این حا لت انتخا ب بزها یی که دارای موی مجعد و لطیف و سفید با شند و همچنین ویژگیها ی بزهای نر جهت جفت گیری بسیار اهمیت خواهد داشت .(1)

(( بز رائینی )) :
در منطقه رائین کرمان پرورش داده می شود که از لحا ظ تولید کرک مرغوب و لطیف با الیا ف بلند معروف است .
طول کرکها ی بدن این حیوان را حدود 23- 30 و مقدار 1/5 - 1 لیتر شیر تولیدی در یک دوره شیر دهی بین 4 - 5 ماه بیان داشته اند .(3)
البته باید خا طر نشان کرد که کرک در 3 کشور جهان بیشتر از بقیه کشورها تولید می شود .
چین ء مغولستان و ایران که هر کیلو گرم کرک ان را به قیمت چند هزار دلار در بازار جهانی میتوان بازاریابی کرد.(4)

(( بز تا لی )) :
در نواحی جنوب کشور و اطراف بندر عباس یافت می گردد .
از ویژگیهای این نژاد مقا ومت زیا د در برابر گرما و رطوبت و همچنین شیر واری بسیار خوب ان است که تا 180 لیتر شیر دهی در بندر عباس از این بز گزارش گردیده است .
البته این مقدار شیر دهی را بدون انجا م فعا لیتها ی اصلا حی تولید می نما ید و از این حیث هیچ گو سفندی در ایران از لحا ظ شیرواری به این بز نمی رسد . ( حتی در خا ورمیا نه ).(4)و(3)

(( بز نجدی )) :
از بزهای منطقه خوزستان می باشد که تولید اصلی اش شیر است .
از خصو صیات ویژه ی نژادی در بز نجدی وجود دو زائده ی گوشتی منگو له ای شکل در زیر گلو است که طول انها گاهی به 10- 12 سانتی متر می رسد .
دفعات زایمان دو بار در سال و اغلب زایشها با دو قلو زا یی توا م است .
مجمو ع دوره شیر دهی در ماده بز نجدی بیش از 7 ماه است و به طور متو سط هر ماده بز سالیا نه حدود 150- 250 لیتر شیر تولید می کند .

(( بز ما کو یی )) :
محصو ل بز ما کو یی در درجه اول شیر و در درجه دوم مو و کرک است .
از مو های این بز برای تهیه ی پلا س استفاده می شود که به جای قالی و زیر انداز کاربرد دارد .
دو قلو زا یی در این نژاد بندرت دیده می شود .(3)
وزن موقع تولد انها بین 2/5 - 3 کیلو گرم است .(1)
هر گاه پرورش بز غاله با رعا یت اصول صحیح انجام شود وزن حیوان در 6 ماهگی به حدود 18 - 20 کیلو گرم می رسد .(3)

(( بز عرب )) بز عراقی :
این نوع بز در قسمت جنوب غربی ایران و منا طق فارس و خوزستان پرورش می یابد .
بزها ی عراقی بسیار کم محصو ل می باشند و از نظر تولید شیر و یا تولید کرک چندان قا بل ملا حظه نیستند .(3)

(( بز طا لشی )) :
در منا طق کو هستانی اطراف فومن و طوالش دیده می شود .
محصول اصلی بز طالشی ء شیر می باشد که روزانه حدود 1 لیتر است .
در این نژاد دوره شیر واری 4 ماه و نسبت دو قلو زا یی 1 - 5 درصد می باشد .(3)

(( بز ترکی )):
این بز توسط ایل قشقا یی در اطراف استان فارس پرورش می یابد .(5)
همچنین در قسمت شرقی استان فارس توسط ایلها ی عرب ( عرب جباره و عرب شیبا نی ) و خمسه پرورش می یابد .
از نکات قابل تو جه به این بز ان است که بنا بر طرز پرورش این حیوان ء چون اغلب در منا طق بدون کنه ء ییلاق و قشلاق می کند در برابر گزش کنه مقا ومت ندارد و هر گاه در اغل و یا جایگا هی که محتو ی کنه باشد پرورش یابد با تلفات زیادی روبرو می شود .(3)


(( سایر بزهای ایران )) :
علاوه بر انواع بزها یی که به اختصار از انها گفته شد ء انواع دیگری نیز در نقا ط مختلف کشور پراکنده است .
متا سفانه تا کنون مطا لعا ت دقیقی روی انها صورت نگرفته است و مشخصا ت تولی دی بزها یی که تا کنون نام بردیم کم و بیش در مورد این نوع بزها هم صدق خواهد کرد ء ما نند بز (مازندرا ن و بز سنگسر و ... )(3)
البته باید خا طر نشان سا خت که در بعضی از مراکز تحقیقا تی کشور با ورود بزها ی خا رجی و ایجا د امیزش بین انها با بزها ی بومی پرورش بزها ی امیخته نیز صو رت می گیرد .
از ان جمله سا نن ایران و سا نن امیخته می باشد که به بیان ویژگیها ی انها خواهیم پرداخت .
از دیگر بزها ی ایران ءنژاد بز گوشتی یا مها ابادی است که بسیار نژاد خو بی جهت تولید گوشت است .(4)

(( نژاد بز سا نن ایرانی )) :
با ورود تعدادی از بز های اصیل نژاد سا نن در سال 1343 از خارج به مو سسه ی تحقیقا ت دامپروری کشور ( حیدر اباد کرج ) و پس از گذ شت سالها این نژاد با شرایط اقلیمی کشور تطبیق داده شد و به صورت نژاد بومی ایران در امده است .(3)
رنگ این بز سفید یا شیری رنگ می باشد و گا هی ا و قا ت لکه ها ی سیاه رنگی روی بینی گوشها و پستا ن این بز دیده می شود .
مو ها ی کم در روی بدن این بز رشد می کنند و بدون شا خ است .(6)
هدف از وارد کردن بز ها ی سا نن به کشور این می باشد که از امیزش این نژاد با بز ها ی داخلی بتوان نژادی اصلح را که دارای خصو صیا ت مثبت هر دو نژاد باشد تثبیت کرد.
از صفتها ی با رز این نژاد سازگار ی با منطقه ها ی مختلف از نظر شرایط اب و هوا یی که قدرت سا زگا ری با محیط اسا سی ترین شرط برای تو لید و توسعه ی گله داری است که این نژاد دارای این ویژ گی است .
این بز ها از نظر جسمی ویژ گیها ی بالا یی دارند هم از نظر بلو غ پرور شی و هم بلو غ جنسی از نژاد ها ی بومی زود رس تر هستند .
خصو صیت دیگر این نژاد چند قلو زا یی است که بیشتر در زایما نها ی دوم و سوم دو قلو ودر مواردی سه قلو می باشد .
شا یا ن ذکر است که بیش از 70 % کل انها در گله دو قلو زا هستند .
تو لید شیر این نژاد بالا است و به همان نسبت که از تولید شیر بالا یی برخوردارندتوقعشا ن هم از دامها ی بومی بیشتر است لذا با یستی مقدار و کیفیت جیره ی غذا یی انها مطلو بتر باشد .
مقاومت این بز ها به بیما ریها و عوامل بیماریزا بسیار بالا است اما چون بازده تولیدشان بالا است از لحا ظ بهداشتی نیاز به مراقبت داشته و در مقابل عوا مل بیماریزا با اقداما تی چون واکسینا سیون حفظ بهداشت محیط نگهداری و تغذ یه ی منا سب می توان مقاومت انها را بالا برد .
این نژاد در ایران در حدود 2200 کیلو گرم شیر در سال تو لید نمو ده است .
این نژاد پر محصو ل است و روزا نه حد اکثر به گزارشی تا 4 لیتر شیر تو لید می کند .
بز سا نن ایرانی با شرایط مختلف و متنوع اکثر منا طق ایران ساز گا ری خود را نشان داده است و در حا ل حا ضر در استانها ی تهران قزوین و یزد پرورش داده می شود .
بهترین روش نگهداری این نژاد را روش زیر سقف یا نگهداری در اغل ذکر کرده اند .(3)


(( سا نن امیخته یا دو رگ )) :
بر اسا س به گزینی ها یی که در یک دوره 20 ساله در مرکز تحقیقا ت حیدر ا با د انجام گرفته است میزان تولید بهتر ین بز شیر ده بومی ( نجدی ) را به 250 - 350 لیتر در سال افزا یش داده اند .
این نژاد چون از امیخته گری بز نجدی ( ماده ) و بز سا نن اصیل ( نر ) حا صل شده نسبت به شرایط محیطی دارا ی مقا و مت نسبتا بیشتری است .
این نژاد از لحا ظ تولید شیر در مقا یسه با سا نن خا لص ایرانی دارای رکورد شیر کمتری می باشد .(3)
مقدار شیر بزها ی سیاه و اصلا ح نشده ای که در روستا ها ی کشور می باشند بستگی به وضعیت تغذیه و شرایط محیطی که در ان نگهداری می شوند دارند .
عوامل ژنتیکی و نژادی در میزان تو لید تا ثیر دارند اما شرایط محیطی شا مل اب و هوا تغذیه بهداشت ومراقبت ها ی ویزه نقش مهمتری در بالا بردن میزان تو لید شیر دارد .
بز ها ی بومی کشور به خا طر محدودیت امکا نا ت غذا یی و بهداشتی تو لید شیرشا ن خیلی کم است و بین 100 - 120 لیتر در سال است و لذا این امیختگی اثر بسیار مطلو بی را داشته است .
نویسنده:امیر سعید خداوردی:red.saeed@yahoo.com
منابع:
1:ناظر عدل"کامبیز-نژادها.نگهداری و ناهنجاریهای ارثی در بز-جهاد دانشگاهی تبریز1366
2:goats of the world"richard a.battaglia.
3:پرورش دامهای شیری (بز و گاومیش)-دکتر منوچهر سعادت نوری-انتشارات اشرفی.
4:دکتر راسخ افشار-گزیده مصاحبه در نشریه دامدار شماره 798
5:بررسی صفات پرواری و خصوصیات لاشه 3 توده بز بومی فارس- بهمن ایلامی-جمشید ایزدی فر-1372-نی ریز
6:پرورش و نگهداری بزهای شیری-مترجمان مرتضی ممویی-محمدزاده رحمانی-موسسه نشر جهاد 137

بزهای ایران

نژادهای شاخص بز در ایران
۱. بز تالی جزیره ای
نژاد : شیری
رنگ : قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره با خط نواری تیره در امتداد پشت.
۲. بز رایینی
نژاد : کرکی
رنگ : سفید، قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره، قرمز، زرد و خاکستری
۳. بز عدنی
نژاد : شیری
رنگ : غالب آهویی و بندرت به رنگهای حنایی،سفید، سیاه و ابلق سیاه و سفید و ابلق سفید و قهوه ای
۴. بز بلوچی
نژاد : کرکی- شیری
رنگ : سیاه تا قهوه ای و ابلق
۵. بز مرغز
نژاد : با گرایش تولید
رنگ : سفید، قهوه ای، سیاه، حنایی، زرد و قرمز و خاکستری
۶. بز ممسنی
نژاد: کرکی – شیری
رنگ : عمدتاً سیاه و نیز رنگهای شکری، نارک و خاکستری
۷. بز نجدی
نژاد : شیری
رنگ : زرد آهویی، قهوه ای روشن و بندرت سفید،وجود نوار موهای تیره رنگ در طول خط پشتی
۸. بزندوش( یزدی)
نژاد : دارای گرایش تولید مو و شیر
رنگ : عموماً قرمز حنایی با لکه های سفید در ناحیه سر، دست و پا و گوش

بز-goat

مقدمه بز پستانداری است که به زیر راسته نشخوارکنندگان و جنس Capra تعلق دارد که حدود ٩٠٠٠ سال قبل اهلی شده است . بیشتر محققان احتمال می‌دهند که بز را برای اولین بار در فلات ایران اهلی کرده‌اند. چند گونه بز وحشی نیز وجود دارند که شبیه بز اهلی هستند و بیشتر در کوهستانهای آسیا و اروپا زندگی می‌کنند. بز کوهی ٬ که بز وحشی ایرانی نیز نامیده می‌شود بیشتر در منطقه‌های کوهستانی ایران و همچنین در قفقاز دیده می‌شود.نشخوارکنندگانی هستند با اندازه متوسط. نرها در زیر چانه دارای یک دسته موی بلند ریش مانند هستند. دم کوتاه است ولی طول آن با موهای انتهایی از طول گوش بیشتر است. شاخ در نرهای بالغ خیلی بلند و به شکل خنجری یا مارپیچ است. ماده‌ها دارای شاخ هستند ولی شاخ در آنها خیلی از نرها کوچکتر است.

شکل ظاهری بز شبیه گوسفند است اما معمولا اندکی کوچکتر از آن است. نر و ماده بیشتر نژادهای بز شاخ دارند. شاخ بزها ٬ بویژه در نرها ٬ خنجری یا شمشیری شکل و راست و مارپیچی است. بز در زیر چانه معمولا ریش کم و بیش بلندی دارد. دم بز کوتاه است و اغلب به سمت بالا ٬ راست می‌ایستد. زیر دم بزهای نر غده‌ای وجود دارد که در دوران زاد آوری ٬ ماده بدبویی از آن ترشح می‌شود. بز برخلاف گوسفند که دارای پشم است مو و کرک دارد و همچنین برخلاف گوسفند که معمولا حیوان آرامی است٬ چالاک ٬ پر جست و خیز و بازیگوش است.شکل و اندازه گوش نژادهای بز اهلی گوناگون است. بیشتر بزهای آفریقایی و هندی گوشهای بزرگ ٬ دراز و آویخته دارند٬ اما بزهای اروپایی از جمله نژادهای سانن و توگن بورگ دارای گوشهای کوچک و کوتاه ایستاده هستند. اندازه بدن و وزن بز بستگی به نژاد آن دارد. مثلا بلندی بعضی از بزهای خیلی کوچک پاکستانی حدود 47.5 سانتیمتر از زمین تا شانه است و ٩ کیلوگرم نیز وزن دارند. وزن بعضی از بزهای نر نژاد سفید آلمانی تا ١١٠ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جمناپاری هند تا ١٢٢ سانتیمتر می‌رسد.بدن بز از موهای صاف و گاهی مجعد ٬ به رنگهای مختلف سیاه ٬ قهوه‌ای ٬ خاکستری ٬ سرخ ٬ سفید و یا ترکیبی از این رنگها پوشیده شده است. بلندی و جنس مو و کرکی که در لابه لای موها می‌روید در نژادهای مختلف فرق می‌کند. در بعضی نژادها مثل آنقره موها بلند ٬ نرم ٬ لطیف و ابریشم مانند و در بعضی نژادها کوتاه ٬ زبر و خشن هستند.
دستگاه گوارش در دهان بز در قسمت جلویی فک پایین ٨ دندان پیشین دیده می‌شود اما درفک بالا از دندانهای پیشین اثری نیست و در جای آنها یک لایه سفت و سخت وجود دارد. بز هنگام چریدن ٬ علف را بین این لایه و دندانهای پیشین فک پایین می‌گیرد و قطع می‌کند٬ سپس به داخل دهان می‌برد. بز در هر فک ١٢ دندان آسیا دارد که با ٨ دندان پیشین فک پایین ٬ در جمع دارای ٣٢ دندان است. بز حیوانی نشخوار کننده است با معده‌ای که ازچهار بخش تشکیل شده است. بز نخست علف را کمی با دندانهای آسیای خود می‌جود و فرو می‌دهد.غذا از راه مری به شکمبه می‌رود و در آنجا ذخیره و انباشته می‌شود. سپس به نگاری می‌رود و در آن به شکل گلوله‌های کروی توپ مانند درمی‌آید. در زمان استراحت هر بار ٬ یک گلوله غذا از نگاری به دهان برمی‌گردد و به خوبی جویده می‌شود. این بار غذا مستقیما به هزارلا می‌رود. در هزارلا ٬ غذای جویده شده کاملا نرم می‌شود و قوام می‌یابد، سپس وارد شیردان می‌شود با شیره آن درهم می‌آمیزد و تا حدودی هضم می‌شود . سپس برای هضم کامل و جذب به روده می‌رود. درازای روده بز از ٢٢ تا ٤٣ متر است.

تولید مثل فصل و سن زادآوری بز به آب و هوا ٬ نوع و میزان غذا و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی بز در تمام طول سال می‌تواند زاد آوری کند. اما در مناطق معتدل و سرد فصل زاد آوری اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. آغاز سن زادآوری بز معمولا از ٧ ماهگی تا ١٩ ماهگی است٬ اما اغلب بزها تقریبا در یک سالگی قادر به تولید مثل هستند.عمر بز معمولا میان ٨ تا ١٢ سال و بطور متوسط ١٠ سال است. فصل تولید مثل بز در ایران معمولا اواخر تابستان و اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریبا پنج ماه است و بزغاله‌ها معمولا در اسفند ٬ فروردین و اردیبهشت متولد می‌شوند. بز یک تا دو و گاهی سه بزغاله می‌زاید. بزغاله بسیار چالاک و بازیگوش است و چند ساعت پس از تولد می‌تواند به همراه مادرش حرکت کند.
نژادهای بز بز اهلی نژادهای گوناگون دارد که در سراسر جهان پراکنده‌اند و به احتمال زیاد منشاء آنها پازن یا بز وحشی ایرانی بوده است. امروزه بیش از ٣٠٠ نژاد بز اهلی ٬ با ویژگیهای مختلف ٬ در سراسر جهان دیده می‌شوند ٬ که شماری از آنها از نظر اقتصادی و زندگی انسان اهمیت فراوان دارد. مثلا نژادهای آنقره و کشمیر را برای تولید کرک و موی آنها و نژادهای سانن ٬ توگن بورگ و چند نژاد اصلی دیگر را برای تولید شیر فراوان و بعضی نژادها را برای تولید گوشت پرورش می‌دهند.نوعی نژاد بسیار کوچک بز را در افریقا ٬ برای گوشت آن و در آمریکای شمالی به عنوان حیوان دست‌آموز خانگی پرورش می‌دهند و دانشمندان برای تحقیقات آزمایشگاهی از آن استفاده می‌کنند. در بخشهایی از آسیا و آفریقا طبق سنتهای رایج ٬ نگهداری گله‌های بزرگ بز را نشانه برکت و ثروت می‌دانند. بز تقریبا هر نوع گیاه ٬ حتی گیاهان تلخ مزه و خارهای بیابان را می‌خورد. از این‌رو گله‌داران بزرگ از بز برای پاکسازی مراتع خود از این گونه گیاهان بهره می‌گیرند.

اهمیت بز بز حیوان پر طاقتی است که هم در منطقه‌های کوهستانی کم‌علف و هم در دشتهای پست ٬ بیابانها و منطقه‌هایی که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند به خوبی پرورش می‌یابد. بز هر گیاهی را می‌خورد و حتی از خوردن کاغذ و زباله رویگردان نیست. بز از شاخه و برگ درختان با ایستادن روی دو پای عقب خود نیز تغذیه می‌کند و در مراتع انواع علف را از سطح خاک قطع می‌کند. همین ویژگیها باعث شده است که بز را حیوانی زیان آور بدانند که باعث فقیر شدن و حتی از میان رفتن مراتع و جنگلها ٬ نابود شدن پوشش گیاهی ٬ افزایش فرسایش خاک و در نتیجه تخریب محیط زیست می‌شود.اما در مراتع بز هنگامی زیان آور است که به روشهای سنتی و عشایری در مراتع می‌چرد. امروزه درکشورهای پیشرفته برای نگهداری و تغذیه بز محلهای مخصوصی تدارک دیده‌اند و به این ترتیب محیط زیست را از گزندهای احتمالی این جانور محافظت می‌کنند. بز را می‌توان با کمترین علوفه و خوراک به آسانی نگهداری کرد. پرورش و نگهداری آن در سراسر ایران رواج دارد. در ایران روستاهای بدون گاو ٬ اسب و حتی گوسفند دیده می‌شوند٬ اما روستای بدون بز وجود ندارد.