بزهای ایران

(( بزهای ایران))
اکثریت بزهای ایران را توده های بومی تشکیل می دهند و به خا طر اینکه اصلا ح نشده اند از تو لید شیر و گو شت محدودی دارند .
کشور ما با توجه به ا قلیم ویژه ای که در جا ی جا ی منا طق خود دارد برای نگهداری و پرورش گو نه های مختلفی از بز منا سب تشخیص داده شده است .
در ایران نژادهای گونا گو نی از بز وجود دارد که از حیث تولید یک نوع محصول حا ئز اهمیت هستند از ان جمله می توان به نژادهای زیر اشاره کرد :

((بز مرغز )) :
بزی با موهای لطیف و بلند و براق که در سال از هر بز بین 2/5 - 2 کیلو گرم مو می توان برداشت نمود البته این محصول را در رمه های اصیل گا هی تا دو برابر این مقدار می توان برداشت کرد .(1)
نژاد مرغز از تیره های بز نژاد انگورا می باشد که گفته می شود از اختلا ط نژاد انقوره با بز بومی کردستان به وجود امده است .(2)
بز مرغز به علت دارا بودن کرک های ظریف ء یکی از بهترین نژاد های کر کی بز در ایران شنا خته می شود .
در گزارشی حا کی است که ظرفیت تولید سا لانه کرک در ماده بز ها حدود 1/5 و در بز های نر حدود 2 کیلو گرم است .
همچنین از تولید شیر روزانه حدود 1/5 لیتر در روز
در دوره شیر دهی حدود 6 ماه با شیر چربی نسبتا زیاد حدود 10 - 12 درصد خبر داده شده است .(3)
ارزش موی این نژاد بسیار زیاد است .
مهمترین کار جهت افزلیش تولید در این نژاد اصلا ح این نژاد است که در این حا لت انتخا ب بزها یی که دارای موی مجعد و لطیف و سفید با شند و همچنین ویژگیها ی بزهای نر جهت جفت گیری بسیار اهمیت خواهد داشت .(1)

(( بز رائینی )) :
در منطقه رائین کرمان پرورش داده می شود که از لحا ظ تولید کرک مرغوب و لطیف با الیا ف بلند معروف است .
طول کرکها ی بدن این حیوان را حدود 23- 30 و مقدار 1/5 - 1 لیتر شیر تولیدی در یک دوره شیر دهی بین 4 - 5 ماه بیان داشته اند .(3)
البته باید خا طر نشان کرد که کرک در 3 کشور جهان بیشتر از بقیه کشورها تولید می شود .
چین ء مغولستان و ایران که هر کیلو گرم کرک ان را به قیمت چند هزار دلار در بازار جهانی میتوان بازاریابی کرد.(4)

(( بز تا لی )) :
در نواحی جنوب کشور و اطراف بندر عباس یافت می گردد .
از ویژگیهای این نژاد مقا ومت زیا د در برابر گرما و رطوبت و همچنین شیر واری بسیار خوب ان است که تا 180 لیتر شیر دهی در بندر عباس از این بز گزارش گردیده است .
البته این مقدار شیر دهی را بدون انجا م فعا لیتها ی اصلا حی تولید می نما ید و از این حیث هیچ گو سفندی در ایران از لحا ظ شیرواری به این بز نمی رسد . ( حتی در خا ورمیا نه ).(4)و(3)

(( بز نجدی )) :
از بزهای منطقه خوزستان می باشد که تولید اصلی اش شیر است .
از خصو صیات ویژه ی نژادی در بز نجدی وجود دو زائده ی گوشتی منگو له ای شکل در زیر گلو است که طول انها گاهی به 10- 12 سانتی متر می رسد .
دفعات زایمان دو بار در سال و اغلب زایشها با دو قلو زا یی توا م است .
مجمو ع دوره شیر دهی در ماده بز نجدی بیش از 7 ماه است و به طور متو سط هر ماده بز سالیا نه حدود 150- 250 لیتر شیر تولید می کند .

(( بز ما کو یی )) :
محصو ل بز ما کو یی در درجه اول شیر و در درجه دوم مو و کرک است .
از مو های این بز برای تهیه ی پلا س استفاده می شود که به جای قالی و زیر انداز کاربرد دارد .
دو قلو زا یی در این نژاد بندرت دیده می شود .(3)
وزن موقع تولد انها بین 2/5 - 3 کیلو گرم است .(1)
هر گاه پرورش بز غاله با رعا یت اصول صحیح انجام شود وزن حیوان در 6 ماهگی به حدود 18 - 20 کیلو گرم می رسد .(3)

(( بز عرب )) بز عراقی :
این نوع بز در قسمت جنوب غربی ایران و منا طق فارس و خوزستان پرورش می یابد .
بزها ی عراقی بسیار کم محصو ل می باشند و از نظر تولید شیر و یا تولید کرک چندان قا بل ملا حظه نیستند .(3)

(( بز طا لشی )) :
در منا طق کو هستانی اطراف فومن و طوالش دیده می شود .
محصول اصلی بز طالشی ء شیر می باشد که روزانه حدود 1 لیتر است .
در این نژاد دوره شیر واری 4 ماه و نسبت دو قلو زا یی 1 - 5 درصد می باشد .(3)

(( بز ترکی )):
این بز توسط ایل قشقا یی در اطراف استان فارس پرورش می یابد .(5)
همچنین در قسمت شرقی استان فارس توسط ایلها ی عرب ( عرب جباره و عرب شیبا نی ) و خمسه پرورش می یابد .
از نکات قابل تو جه به این بز ان است که بنا بر طرز پرورش این حیوان ء چون اغلب در منا طق بدون کنه ء ییلاق و قشلاق می کند در برابر گزش کنه مقا ومت ندارد و هر گاه در اغل و یا جایگا هی که محتو ی کنه باشد پرورش یابد با تلفات زیادی روبرو می شود .(3)


(( سایر بزهای ایران )) :
علاوه بر انواع بزها یی که به اختصار از انها گفته شد ء انواع دیگری نیز در نقا ط مختلف کشور پراکنده است .
متا سفانه تا کنون مطا لعا ت دقیقی روی انها صورت نگرفته است و مشخصا ت تولی دی بزها یی که تا کنون نام بردیم کم و بیش در مورد این نوع بزها هم صدق خواهد کرد ء ما نند بز (مازندرا ن و بز سنگسر و ... )(3)
البته باید خا طر نشان سا خت که در بعضی از مراکز تحقیقا تی کشور با ورود بزها ی خا رجی و ایجا د امیزش بین انها با بزها ی بومی پرورش بزها ی امیخته نیز صو رت می گیرد .
از ان جمله سا نن ایران و سا نن امیخته می باشد که به بیان ویژگیها ی انها خواهیم پرداخت .
از دیگر بزها ی ایران ءنژاد بز گوشتی یا مها ابادی است که بسیار نژاد خو بی جهت تولید گوشت است .(4)

(( نژاد بز سا نن ایرانی )) :
با ورود تعدادی از بز های اصیل نژاد سا نن در سال 1343 از خارج به مو سسه ی تحقیقا ت دامپروری کشور ( حیدر اباد کرج ) و پس از گذ شت سالها این نژاد با شرایط اقلیمی کشور تطبیق داده شد و به صورت نژاد بومی ایران در امده است .(3)
رنگ این بز سفید یا شیری رنگ می باشد و گا هی ا و قا ت لکه ها ی سیاه رنگی روی بینی گوشها و پستا ن این بز دیده می شود .
مو ها ی کم در روی بدن این بز رشد می کنند و بدون شا خ است .(6)
هدف از وارد کردن بز ها ی سا نن به کشور این می باشد که از امیزش این نژاد با بز ها ی داخلی بتوان نژادی اصلح را که دارای خصو صیا ت مثبت هر دو نژاد باشد تثبیت کرد.
از صفتها ی با رز این نژاد سازگار ی با منطقه ها ی مختلف از نظر شرایط اب و هوا یی که قدرت سا زگا ری با محیط اسا سی ترین شرط برای تو لید و توسعه ی گله داری است که این نژاد دارای این ویژ گی است .
این بز ها از نظر جسمی ویژ گیها ی بالا یی دارند هم از نظر بلو غ پرور شی و هم بلو غ جنسی از نژاد ها ی بومی زود رس تر هستند .
خصو صیت دیگر این نژاد چند قلو زا یی است که بیشتر در زایما نها ی دوم و سوم دو قلو ودر مواردی سه قلو می باشد .
شا یا ن ذکر است که بیش از 70 % کل انها در گله دو قلو زا هستند .
تو لید شیر این نژاد بالا است و به همان نسبت که از تولید شیر بالا یی برخوردارندتوقعشا ن هم از دامها ی بومی بیشتر است لذا با یستی مقدار و کیفیت جیره ی غذا یی انها مطلو بتر باشد .
مقاومت این بز ها به بیما ریها و عوامل بیماریزا بسیار بالا است اما چون بازده تولیدشان بالا است از لحا ظ بهداشتی نیاز به مراقبت داشته و در مقابل عوا مل بیماریزا با اقداما تی چون واکسینا سیون حفظ بهداشت محیط نگهداری و تغذ یه ی منا سب می توان مقاومت انها را بالا برد .
این نژاد در ایران در حدود 2200 کیلو گرم شیر در سال تو لید نمو ده است .
این نژاد پر محصو ل است و روزا نه حد اکثر به گزارشی تا 4 لیتر شیر تو لید می کند .
بز سا نن ایرانی با شرایط مختلف و متنوع اکثر منا طق ایران ساز گا ری خود را نشان داده است و در حا ل حا ضر در استانها ی تهران قزوین و یزد پرورش داده می شود .
بهترین روش نگهداری این نژاد را روش زیر سقف یا نگهداری در اغل ذکر کرده اند .(3)


(( سا نن امیخته یا دو رگ )) :
بر اسا س به گزینی ها یی که در یک دوره 20 ساله در مرکز تحقیقا ت حیدر ا با د انجام گرفته است میزان تولید بهتر ین بز شیر ده بومی ( نجدی ) را به 250 - 350 لیتر در سال افزا یش داده اند .
این نژاد چون از امیخته گری بز نجدی ( ماده ) و بز سا نن اصیل ( نر ) حا صل شده نسبت به شرایط محیطی دارا ی مقا و مت نسبتا بیشتری است .
این نژاد از لحا ظ تولید شیر در مقا یسه با سا نن خا لص ایرانی دارای رکورد شیر کمتری می باشد .(3)
مقدار شیر بزها ی سیاه و اصلا ح نشده ای که در روستا ها ی کشور می باشند بستگی به وضعیت تغذیه و شرایط محیطی که در ان نگهداری می شوند دارند .
عوامل ژنتیکی و نژادی در میزان تو لید تا ثیر دارند اما شرایط محیطی شا مل اب و هوا تغذیه بهداشت ومراقبت ها ی ویزه نقش مهمتری در بالا بردن میزان تو لید شیر دارد .
بز ها ی بومی کشور به خا طر محدودیت امکا نا ت غذا یی و بهداشتی تو لید شیرشا ن خیلی کم است و بین 100 - 120 لیتر در سال است و لذا این امیختگی اثر بسیار مطلو بی را داشته است .
نویسنده:امیر سعید خداوردی:red.saeed@yahoo.com
منابع:
1:ناظر عدل"کامبیز-نژادها.نگهداری و ناهنجاریهای ارثی در بز-جهاد دانشگاهی تبریز1366
2:goats of the world"richard a.battaglia.
3:پرورش دامهای شیری (بز و گاومیش)-دکتر منوچهر سعادت نوری-انتشارات اشرفی.
4:دکتر راسخ افشار-گزیده مصاحبه در نشریه دامدار شماره 798
5:بررسی صفات پرواری و خصوصیات لاشه 3 توده بز بومی فارس- بهمن ایلامی-جمشید ایزدی فر-1372-نی ریز
6:پرورش و نگهداری بزهای شیری-مترجمان مرتضی ممویی-محمدزاده رحمانی-موسسه نشر جهاد 137

نژاد بز مرغز

۱-نژاد بزمرخز2-تغذیه محلی3-ارائه نتایج بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه برروی الیاف بز مرخز
1-نژاد بزمرخز
مقدمه:
از میان الیاف دامی تولید شده در جهان، بعد از پشم، موهر در رتبه دوم قرار دارد. الیاف موهر بوسیله بز آنقوره که در ایران بز مرخز نام دارد تولید میگردد. بزهای آنقوره حیوانات چند منظوره ای هستند که درکشور ترکیه از موهر، گوشت وشیر تولیدی آنها درآمد کسب میشود.
دو نوع الیاف مهم توسط بز تولید میشود. یک نوع آن موهر نام دارد که شبیه پشم است ولی بر خلاف پشم ، فاقد برجستگی‌های سطح تار (کوتیکول) بوده و فلس ها بصورت خیلی یکنواخت به ساقه چسبیده‌اند به نحوی که شکل و طرز قرار گرقتن این فلس‌ها روی تار باعث درخشندگی موهر می‌گردد.
امروزه عمده ترین تولید کنندگان موهر در جهان، آفریقای جنوبی، آمریکا(تگزاس)، ترکیه، آرژانین، استرالیاوزلاندنو هستند.موهر الیافی است نرم و براق که بدلیل استحکام، قابلیت ارتجاع، غیر قابل اشتعال بودن، جذب سریع رطوبت و دیر از دست دادن آب، کمتر چروک شدن، براق بودن ، طول مناسب، جذب کامل رنگ وثبات رنگ آن کاربردهای وسیعی پیدا کرده است. اندازه بدن وسرعت رشد در بز‌های تولید کننده موهر و کشمیرنه تنها از نظر الیاف بلکه از نظر تولید گوشت نیزاهمیت دارد چرا که بعد از تولید الیاف در این بزها، تولیدگوشت مد نظر است.
بز مرخز تنها نژاد تک پوششی ایران است که در استان‌های کردنشین غرب کشور پراکنده است. الیاف حاصله از این حیوان , در کارگاه‌های سنتی واقع در شهرها وروستاهای بانه، سقز، اورامانات به نخ تبدیل شده ونخ حاصله به دستکش، جوراب، کلاه، بلوز، پارچه‌های نواری (شال) تبدیل می گردد. پارچه‌های نواری به عرض 15-10 سانتی متر ساخته شده و بطول 40-30 متربافته شده وازبهم دوختن آنها لباس‌های کردی«چوخه ورانک» تهیه میشود.مرخز یا «مه‌ره ‌ز» در زبان کردی به نوعی موی نرم ولطیف اطلاق میگردد. همچنین نام روستایی در سقز است که مرکز اصلی پرورش این بزها بوده است و دارای صنایع نساجی سنتی الیاف این بز میباشد.

2-تغذیه محلی

از آنجایکه وابستگی بزهای مرخز به لحاظ سیستم تغذیه90 درصد به درختان بلوط واقع در جنگلهای زاگرس شمالی میباشد لذا دامداران در تمام زمستان از سر شاخه های خشک شده این درخت که با گلازنی(قطع شاخه‌ها وسر شاخه‌ها برگ بعضی از گونه‌های بلوط مناطق جنگلی) جمع آوری کرده اند وآنرا به نام «گلا» می ‌نامند جهت تغذیه بز استفاده می کنند. سرشاخه زنی یا سرشاخه بری درختان بلوط سابقه ای طولانی ودیرینه داردوبدرستی نمی‌توان تاریخ مشخصی برای آن بیان نمود. در فصول بهار و تابستان نیز برگ بلوط به صورت تر در تعلیف این دامها مورد مصرف قرار می گیرد.
بر اساس بررسی های انجام شده، هر رأس دام در طول فصل سرما و یخ بندان (150تا140 روز) حداقل یک لویه گلا(تودهای از سرشاخه‌های بلوط برگدار بریده شده که لایه لایه روی هم انباشته و به شکل هرم یا مخلوط ویااستوانه‌ای درآمده است) 100دسته‌ای نیاز دارد. تعداد دفعاتی که لازم است در هر روز به دامها غذای مناسب داده شود، با توجه به شرایط ذکر شده بین2تا3بار متغیر است ولی سعی میشود حداقل یکبار به دام ها علوفه دستی داده شود.قیمت هر لویه گلا به تناسب بزرگی وکوچکی و وضعیت علوفه در آن سال بین 4000-8000 ریال در چند سال گذشته به فروش رفته است .


مهمترین استفاده برگ بلوط، بصورت خشک شده در طبیعت است.بدین ترتیب که در فصل زمستان، یا دامهارا به بیرون می‌برند و سپس شاخه‌های برگدارخشک شده را از لویه گلا پائین انداخته و به دامهای میدهندو یا اگر ریزش برف سنگین و سرما شدیدباشد ،.دامداران ناچارند آنرا توسط قاطر یا الاغ حمل و یا بر دوش خود گرفته به نزدیکی آبادی آورده و سپس به تغذیه دامها برسانند
معمولا هر دامداربین 2تا6 قطعه جنگل را داراست که مساحت آن بین 3 تا 30هکتار متغیر می باشد .
3-ارائه نتایج بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه برروی الیاف بز مرخز
پرورش بز مرخز به منظور اصلی تولید الیاف موهر, یک حرفه قدیمی در منطقه کردستان ایران محسوب می شود که در مراتع جنگلی پوشیده از درختان بلوط شکل گرفته است به نحوی که بخش عمده ای از خوراک آن با استفاده از سرشاخه بلوط تامین می گردد . تحقیق حاضر به منظور تعیین ارزش غذایی برگ بلوط و نیز بررسی اثر نسبت های برگ بلوط و یونجه بر کمیت و کیفیت الیاف پوششی بز مرخز انجام گرفت . بدین منظور در مرحله اول از سرشاخه درختان بلوط در منا طق بانه و مریوان تعداد 30 نمونه برداشت گردید و ترکیبات مغذی نظیر: ماده خشک ، پروتئین خام ، چربی خام ، انر‍‍ژی کل، خاکستر خام و مواد معدنی کلسیم و فسفر درآزمایشگاه اندازه گیری شد وهمچنین قابلیت هضم نیز به روش In vivo بر روی بز نراخته شده 3 ساله نژاد مرخز تعیین گردید .


در مرحله دوم, تعداد 50 رأس بزغاله نر و ماده که دورهء شیرخوارگی را پشت سر گذاشته بودند در قالب یک طرح بلوک های کاملا تصادفی به مدت 210 روز تحت 5 تیمار مورد آزمایش قرار گرفتند.تیمارها به ترتیب عبارت بودند از :
تیمار 1) 100% برگ بلوط (شاهد)
تیمار 2)25 % برگ بلوط و 75% یونجه
تیمار3)50% برگ بلوط و 50% یونجه
تیمار 4)75% برگ بلوط + 25% یونجه
تیمار5) 100% یونجه
در طول دوره آزمایش میزان مصرف خوراک , تغییرات وزن زنده دامها , وزن الیاف تولیدی و صفات الیاف اندازه گیری شد . اطلاعات مربوط به ترکیبات شیمیایی نمونه های سر شاخه بلوط نشان داد که غلظت پروتئین خام ، چربی خام , خاکستر خام ,کلسیم و فسفر به ترتیب : 76/0 ± 3/7 و 46/0± 7/3 8/0±9/4 ,21/.±6/ 1 , 04/0±16/0 درصد در ماده خشک وانرژی خام آن نیز 56/32 ± 3/0 427 کیلوکالری بر کیلوگرم بود. قابلیت هضم ماده آلی و پروتئین خام، چربی خام و عصاره عاری از ازت این ماده نیز به ترتیب 17/5 ± 4/38، 16/6± 4/27، 4/21± 8/27 و 2/15± 4/38 درصد بود .
نتایج:
نتایج مربوط به آزمایش تغذیه ای نشان داد که میزان ماده خشک مصرفی , تغییرات وزن زنده بزغاله ها, میزان الیاف تولیدی و خصوصیات آن تحت تاثیر نسبت برگ بلوط و یونجه مورد مصرف در جیره غذایی قرار گرفته است . تیمار شاهد که 100 درصد از خوراکش برگ بلوط تشکیل شده بود در تمام ماههای آزمایش کمترین و تیمار دریافت کننده مخلوط برگ بلوط و یونجه ( 50 : 50 ) بیشترین میزان ماده خشک مصرفی را به خود اختصاص داد که تفاوت بین آنها معنی دار بود(05/0 P<).
از نظر رشد بدن نیز بزغاله هایی که فقط از برگ بلوط تغذیه نموده بودند کمترین رشد را نشان دادند (05/0 P <) .بین دو جنس نر و ماده از نظر افزایش وزن زنده و خوراک مصرفی تفاوت معنی داری مشاهده شد (05/0 P <) به نحوی که نرها خوراک بیشتری مصرف نموده و افزایش وزن بالاتری نیز نشان دادند . خصوصیات الیاف تولیدی مانند وزن کل بیده یا الیاف تولیدی ,راندمان ,طول و قطرالیاف نیز تحت تاثیر نوع خوراک قرار گرفت به نحوی که مصرف برگ بلوط به عنوان تنها خوراک مصرفی , کمترین وزن بیده و پایین ترین راندمان و کوتاه ترین طول الیاف در بزغاله های نر را سبب گردید (05/0 P<) اما قطر الیاف تحت تاثیر نوع خوراک قرار نگرفت .به طور کلی بر اساس اطلا عات بدست آمده می توان چنین نتیجه گرفت که با مصرف یونجه در تغذیه بزغا له های مرخز رشد روزانه و میزان الیاف افزایش می یابد در عین حال خصوصیات کیفی الیاف تحت تاثیر قرار نمی گیرد .
پیشنهادات:
بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایش حاضر, پیشنهاد می گردد که در جیره غذایی بز مرخز می توان از یونجه استفاده نمود . مصرف یونجه به جای برگ بلوط نه تنها عملکرد کمی و کیفی را کاهش نمی دهد بلکه سبب بالا بردن عملکرد نیز می گردد . در عین حال مصرف مخلوطی از یونجه و برگ بلوط عملکرد قابل توجهی را در بر داشته است , هر چند که این موضوع نیاز به بررسی و پژوهش های بیشتری دارد.
منبع:
ابن عباسی، ر. 1377-1380. گزارش نهائی طرح تحقیقاتی بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه بر روی الیاف بز

بزهای ایران

نژادهای شاخص بز در ایران
۱. بز تالی جزیره ای
نژاد : شیری
رنگ : قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره با خط نواری تیره در امتداد پشت.
۲. بز رایینی
نژاد : کرکی
رنگ : سفید، قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره، قرمز، زرد و خاکستری
۳. بز عدنی
نژاد : شیری
رنگ : غالب آهویی و بندرت به رنگهای حنایی،سفید، سیاه و ابلق سیاه و سفید و ابلق سفید و قهوه ای
۴. بز بلوچی
نژاد : کرکی- شیری
رنگ : سیاه تا قهوه ای و ابلق
۵. بز مرغز
نژاد : با گرایش تولید
رنگ : سفید، قهوه ای، سیاه، حنایی، زرد و قرمز و خاکستری
۶. بز ممسنی
نژاد: کرکی – شیری
رنگ : عمدتاً سیاه و نیز رنگهای شکری، نارک و خاکستری
۷. بز نجدی
نژاد : شیری
رنگ : زرد آهویی، قهوه ای روشن و بندرت سفید،وجود نوار موهای تیره رنگ در طول خط پشتی
۸. بزندوش( یزدی)
نژاد : دارای گرایش تولید مو و شیر
رنگ : عموماً قرمز حنایی با لکه های سفید در ناحیه سر، دست و پا و گوش