(( بزهای ایران))
اکثریت بزهای ایران را توده های بومی تشکیل می دهند و به خا طر اینکه اصلا ح نشده اند از تو لید شیر و گو شت محدودی دارند .
کشور ما با توجه به ا قلیم ویژه ای که در جا ی جا ی منا طق خود دارد برای نگهداری و پرورش گو نه های مختلفی از بز منا سب تشخیص داده شده است .
در ایران نژادهای گونا گو نی از بز وجود دارد که از حیث تولید یک نوع محصول حا ئز اهمیت هستند از ان جمله می توان به نژادهای زیر اشاره کرد :
((بز مرغز )) :
بزی با موهای لطیف و بلند و براق که در سال از هر بز بین 2/5 - 2 کیلو گرم مو می توان برداشت نمود البته این محصول را در رمه های اصیل گا هی تا دو برابر این مقدار می توان برداشت کرد .(1)
نژاد مرغز از تیره های بز نژاد انگورا می باشد که گفته می شود از اختلا ط نژاد انقوره با بز بومی کردستان به وجود امده است .(2)
بز مرغز به علت دارا بودن کرک های ظریف ء یکی از بهترین نژاد های کر کی بز در ایران شنا خته می شود .
در گزارشی حا کی است که ظرفیت تولید سا لانه کرک در ماده بز ها حدود 1/5 و در بز های نر حدود 2 کیلو گرم است .
همچنین از تولید شیر روزانه حدود 1/5 لیتر در روز
در دوره شیر دهی حدود 6 ماه با شیر چربی نسبتا زیاد حدود 10 - 12 درصد خبر داده شده است .(3)
ارزش موی این نژاد بسیار زیاد است .
مهمترین کار جهت افزلیش تولید در این نژاد اصلا ح این نژاد است که در این حا لت انتخا ب بزها یی که دارای موی مجعد و لطیف و سفید با شند و همچنین ویژگیها ی بزهای نر جهت جفت گیری بسیار اهمیت خواهد داشت .(1)
(( بز رائینی )) :
در منطقه رائین کرمان پرورش داده می شود که از لحا ظ تولید کرک مرغوب و لطیف با الیا ف بلند معروف است .
طول کرکها ی بدن این حیوان را حدود 23- 30 و مقدار 1/5 - 1 لیتر شیر تولیدی در یک دوره شیر دهی بین 4 - 5 ماه بیان داشته اند .(3)
البته باید خا طر نشان کرد که کرک در 3 کشور جهان بیشتر از بقیه کشورها تولید می شود .
چین ء مغولستان و ایران که هر کیلو گرم کرک ان را به قیمت چند هزار دلار در بازار جهانی میتوان بازاریابی کرد.(4)
(( بز تا لی )) :
در نواحی جنوب کشور و اطراف بندر عباس یافت می گردد .
از ویژگیهای این نژاد مقا ومت زیا د در برابر گرما و رطوبت و همچنین شیر واری بسیار خوب ان است که تا 180 لیتر شیر دهی در بندر عباس از این بز گزارش گردیده است .
البته این مقدار شیر دهی را بدون انجا م فعا لیتها ی اصلا حی تولید می نما ید و از این حیث هیچ گو سفندی در ایران از لحا ظ شیرواری به این بز نمی رسد . ( حتی در خا ورمیا نه ).(4)و(3)
(( بز نجدی )) :
از بزهای منطقه خوزستان می باشد که تولید اصلی اش شیر است .
از خصو صیات ویژه ی نژادی در بز نجدی وجود دو زائده ی گوشتی منگو له ای شکل در زیر گلو است که طول انها گاهی به 10- 12 سانتی متر می رسد .
دفعات زایمان دو بار در سال و اغلب زایشها با دو قلو زا یی توا م است .
مجمو ع دوره شیر دهی در ماده بز نجدی بیش از 7 ماه است و به طور متو سط هر ماده بز سالیا نه حدود 150- 250 لیتر شیر تولید می کند .
(( بز ما کو یی )) :
محصو ل بز ما کو یی در درجه اول شیر و در درجه دوم مو و کرک است .
از مو های این بز برای تهیه ی پلا س استفاده می شود که به جای قالی و زیر انداز کاربرد دارد .
دو قلو زا یی در این نژاد بندرت دیده می شود .(3)
وزن موقع تولد انها بین 2/5 - 3 کیلو گرم است .(1)
هر گاه پرورش بز غاله با رعا یت اصول صحیح انجام شود وزن حیوان در 6 ماهگی به حدود 18 - 20 کیلو گرم می رسد .(3)
(( بز عرب )) بز عراقی :
این نوع بز در قسمت جنوب غربی ایران و منا طق فارس و خوزستان پرورش می یابد .
بزها ی عراقی بسیار کم محصو ل می باشند و از نظر تولید شیر و یا تولید کرک چندان قا بل ملا حظه نیستند .(3)
(( بز طا لشی )) :
در منا طق کو هستانی اطراف فومن و طوالش دیده می شود .
محصول اصلی بز طالشی ء شیر می باشد که روزانه حدود 1 لیتر است .
در این نژاد دوره شیر واری 4 ماه و نسبت دو قلو زا یی 1 - 5 درصد می باشد .(3)
(( بز ترکی )):
این بز توسط ایل قشقا یی در اطراف استان فارس پرورش می یابد .(5)
همچنین در قسمت شرقی استان فارس توسط ایلها ی عرب ( عرب جباره و عرب شیبا نی ) و خمسه پرورش می یابد .
از نکات قابل تو جه به این بز ان است که بنا بر طرز پرورش این حیوان ء چون اغلب در منا طق بدون کنه ء ییلاق و قشلاق می کند در برابر گزش کنه مقا ومت ندارد و هر گاه در اغل و یا جایگا هی که محتو ی کنه باشد پرورش یابد با تلفات زیادی روبرو می شود .(3)
(( سایر بزهای ایران )) :
علاوه بر انواع بزها یی که به اختصار از انها گفته شد ء انواع دیگری نیز در نقا ط مختلف کشور پراکنده است .
متا سفانه تا کنون مطا لعا ت دقیقی روی انها صورت نگرفته است و مشخصا ت تولی دی بزها یی که تا کنون نام بردیم کم و بیش در مورد این نوع بزها هم صدق خواهد کرد ء ما نند بز (مازندرا ن و بز سنگسر و ... )(3)
البته باید خا طر نشان سا خت که در بعضی از مراکز تحقیقا تی کشور با ورود بزها ی خا رجی و ایجا د امیزش بین انها با بزها ی بومی پرورش بزها ی امیخته نیز صو رت می گیرد .
از ان جمله سا نن ایران و سا نن امیخته می باشد که به بیان ویژگیها ی انها خواهیم پرداخت .
از دیگر بزها ی ایران ءنژاد بز گوشتی یا مها ابادی است که بسیار نژاد خو بی جهت تولید گوشت است .(4)
(( نژاد بز سا نن ایرانی )) :
با ورود تعدادی از بز های اصیل نژاد سا نن در سال 1343 از خارج به مو سسه ی تحقیقا ت دامپروری کشور ( حیدر اباد کرج ) و پس از گذ شت سالها این نژاد با شرایط اقلیمی کشور تطبیق داده شد و به صورت نژاد بومی ایران در امده است .(3)
رنگ این بز سفید یا شیری رنگ می باشد و گا هی ا و قا ت لکه ها ی سیاه رنگی روی بینی گوشها و پستا ن این بز دیده می شود .
مو ها ی کم در روی بدن این بز رشد می کنند و بدون شا خ است .(6)
هدف از وارد کردن بز ها ی سا نن به کشور این می باشد که از امیزش این نژاد با بز ها ی داخلی بتوان نژادی اصلح را که دارای خصو صیا ت مثبت هر دو نژاد باشد تثبیت کرد.
از صفتها ی با رز این نژاد سازگار ی با منطقه ها ی مختلف از نظر شرایط اب و هوا یی که قدرت سا زگا ری با محیط اسا سی ترین شرط برای تو لید و توسعه ی گله داری است که این نژاد دارای این ویژ گی است .
این بز ها از نظر جسمی ویژ گیها ی بالا یی دارند هم از نظر بلو غ پرور شی و هم بلو غ جنسی از نژاد ها ی بومی زود رس تر هستند .
خصو صیت دیگر این نژاد چند قلو زا یی است که بیشتر در زایما نها ی دوم و سوم دو قلو ودر مواردی سه قلو می باشد .
شا یا ن ذکر است که بیش از 70 % کل انها در گله دو قلو زا هستند .
تو لید شیر این نژاد بالا است و به همان نسبت که از تولید شیر بالا یی برخوردارندتوقعشا ن هم از دامها ی بومی بیشتر است لذا با یستی مقدار و کیفیت جیره ی غذا یی انها مطلو بتر باشد .
مقاومت این بز ها به بیما ریها و عوامل بیماریزا بسیار بالا است اما چون بازده تولیدشان بالا است از لحا ظ بهداشتی نیاز به مراقبت داشته و در مقابل عوا مل بیماریزا با اقداما تی چون واکسینا سیون حفظ بهداشت محیط نگهداری و تغذ یه ی منا سب می توان مقاومت انها را بالا برد .
این نژاد در ایران در حدود 2200 کیلو گرم شیر در سال تو لید نمو ده است .
این نژاد پر محصو ل است و روزا نه حد اکثر به گزارشی تا 4 لیتر شیر تو لید می کند .
بز سا نن ایرانی با شرایط مختلف و متنوع اکثر منا طق ایران ساز گا ری خود را نشان داده است و در حا ل حا ضر در استانها ی تهران قزوین و یزد پرورش داده می شود .
بهترین روش نگهداری این نژاد را روش زیر سقف یا نگهداری در اغل ذکر کرده اند .(3)
(( سا نن امیخته یا دو رگ )) :
بر اسا س به گزینی ها یی که در یک دوره 20 ساله در مرکز تحقیقا ت حیدر ا با د انجام گرفته است میزان تولید بهتر ین بز شیر ده بومی ( نجدی ) را به 250 - 350 لیتر در سال افزا یش داده اند .
این نژاد چون از امیخته گری بز نجدی ( ماده ) و بز سا نن اصیل ( نر ) حا صل شده نسبت به شرایط محیطی دارا ی مقا و مت نسبتا بیشتری است .
این نژاد از لحا ظ تولید شیر در مقا یسه با سا نن خا لص ایرانی دارای رکورد شیر کمتری می باشد .(3)
مقدار شیر بزها ی سیاه و اصلا ح نشده ای که در روستا ها ی کشور می باشند بستگی به وضعیت تغذیه و شرایط محیطی که در ان نگهداری می شوند دارند .
عوامل ژنتیکی و نژادی در میزان تو لید تا ثیر دارند اما شرایط محیطی شا مل اب و هوا تغذیه بهداشت ومراقبت ها ی ویزه نقش مهمتری در بالا بردن میزان تو لید شیر دارد .
بز ها ی بومی کشور به خا طر محدودیت امکا نا ت غذا یی و بهداشتی تو لید شیرشا ن خیلی کم است و بین 100 - 120 لیتر در سال است و لذا این امیختگی اثر بسیار مطلو بی را داشته است .
نویسنده:امیر سعید خداوردی:red.saeed@yahoo.com
منابع:
1:ناظر عدل"کامبیز-نژادها.نگهداری و ناهنجاریهای ارثی در بز-جهاد دانشگاهی تبریز1366
2:goats of the world"richard a.battaglia.
3:پرورش دامهای شیری (بز و گاومیش)-دکتر منوچهر سعادت نوری-انتشارات اشرفی.
4:دکتر راسخ افشار-گزیده مصاحبه در نشریه دامدار شماره 798
5:بررسی صفات پرواری و خصوصیات لاشه 3 توده بز بومی فارس- بهمن ایلامی-جمشید ایزدی فر-1372-نی ریز
6:پرورش و نگهداری بزهای شیری-مترجمان مرتضی ممویی-محمدزاده رحمانی-موسسه نشر جهاد 137
