مقدمه بز پستانداری است که به زیر راسته نشخوارکنندگان و جنس Capra تعلق دارد که حدود ٩٠٠٠ سال قبل اهلی شده است . بیشتر محققان احتمال می‌دهند که بز را برای اولین بار در فلات ایران اهلی کرده‌اند. چند گونه بز وحشی نیز وجود دارند که شبیه بز اهلی هستند و بیشتر در کوهستانهای آسیا و اروپا زندگی می‌کنند. بز کوهی ٬ که بز وحشی ایرانی نیز نامیده می‌شود بیشتر در منطقه‌های کوهستانی ایران و همچنین در قفقاز دیده می‌شود.نشخوارکنندگانی هستند با اندازه متوسط. نرها در زیر چانه دارای یک دسته موی بلند ریش مانند هستند. دم کوتاه است ولی طول آن با موهای انتهایی از طول گوش بیشتر است. شاخ در نرهای بالغ خیلی بلند و به شکل خنجری یا مارپیچ است. ماده‌ها دارای شاخ هستند ولی شاخ در آنها خیلی از نرها کوچکتر است.
شکل ظاهری بز شبیه گوسفند است اما معمولا اندکی کوچکتر از آن است. نر و ماده بیشتر نژادهای بز شاخ دارند. شاخ بزها ٬ بویژه در نرها ٬ خنجری یا شمشیری شکل و راست و مارپیچی است. بز در زیر چانه معمولا ریش کم و بیش بلندی دارد. دم بز کوتاه است و اغلب به سمت بالا ٬ راست می‌ایستد. زیر دم بزهای نر غده‌ای وجود دارد که در دوران زاد آوری ٬ ماده بدبویی از آن ترشح می‌شود. بز برخلاف گوسفند که دارای پشم است مو و کرک دارد و همچنین برخلاف گوسفند که معمولا حیوان آرامی است٬ چالاک ٬ پر جست و خیز و بازیگوش است.شکل و اندازه گوش نژادهای بز اهلی گوناگون است. بیشتر بزهای آفریقایی و هندی گوشهای بزرگ ٬ دراز و آویخته دارند٬ اما بزهای اروپایی از جمله نژادهای سانن و توگن بورگ دارای گوشهای کوچک و کوتاه ایستاده هستند. اندازه بدن و وزن بز بستگی به نژاد آن دارد. مثلا بلندی بعضی از بزهای خیلی کوچک پاکستانی حدود 47.5 سانتیمتر از زمین تا شانه است و ٩ کیلوگرم نیز وزن دارند. وزن بعضی از بزهای نر نژاد سفید آلمانی تا ١١٠ کیلوگرم و بلندی قامت نژاد جمناپاری هند تا ١٢٢ سانتیمتر می‌رسد.بدن بز از موهای صاف و گاهی مجعد ٬ به رنگهای مختلف سیاه ٬ قهوه‌ای ٬ خاکستری ٬ سرخ ٬ سفید و یا ترکیبی از این رنگها پوشیده شده است. بلندی و جنس مو و کرکی که در لابه لای موها می‌روید در نژادهای مختلف فرق می‌کند. در بعضی نژادها مثل آنقره موها بلند ٬ نرم ٬ لطیف و ابریشم مانند و در بعضی نژادها کوتاه ٬ زبر و خشن هستند.
دستگاه گوارش در دهان بز در قسمت جلویی فک پایین ٨ دندان پیشین دیده می‌شود اما درفک بالا از دندانهای پیشین اثری نیست و در جای آنها یک لایه سفت و سخت وجود دارد. بز هنگام چریدن ٬ علف را بین این لایه و دندانهای پیشین فک پایین می‌گیرد و قطع می‌کند٬ سپس به داخل دهان می‌برد. بز در هر فک ١٢ دندان آسیا دارد که با ٨ دندان پیشین فک پایین ٬ در جمع دارای ٣٢ دندان است. بز حیوانی نشخوار کننده است با معده‌ای که ازچهار بخش تشکیل شده است. بز نخست علف را کمی با دندانهای آسیای خود می‌جود و فرو می‌دهد.غذا از راه مری به شکمبه می‌رود و در آنجا ذخیره و انباشته می‌شود. سپس به نگاری می‌رود و در آن به شکل گلوله‌های کروی توپ مانند درمی‌آید. در زمان استراحت هر بار ٬ یک گلوله غذا از نگاری به دهان برمی‌گردد و به خوبی جویده می‌شود. این بار غذا مستقیما به هزارلا می‌رود. در هزارلا ٬ غذای جویده شده کاملا نرم می‌شود و قوام می‌یابد، سپس وارد شیردان می‌شود با شیره آن درهم می‌آمیزد و تا حدودی هضم می‌شود . سپس برای هضم کامل و جذب به روده می‌رود. درازای روده بز از ٢٢ تا ٤٣ متر است.
تولید مثل فصل و سن زادآوری بز به آب و هوا ٬ نوع و میزان غذا و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی بز در تمام طول سال می‌تواند زاد آوری کند. اما در مناطق معتدل و سرد فصل زاد آوری اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. آغاز سن زادآوری بز معمولا از ٧ ماهگی تا ١٩ ماهگی است٬ اما اغلب بزها تقریبا در یک سالگی قادر به تولید مثل هستند.عمر بز معمولا میان ٨ تا ١٢ سال و بطور متوسط ١٠ سال است. فصل تولید مثل بز در ایران معمولا اواخر تابستان و اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریبا پنج ماه است و بزغاله‌ها معمولا در اسفند ٬ فروردین و اردیبهشت متولد می‌شوند. بز یک تا دو و گاهی سه بزغاله می‌زاید. بزغاله بسیار چالاک و بازیگوش است و چند ساعت پس از تولد می‌تواند به همراه مادرش حرکت کند.
نژادهای بز بز اهلی نژادهای گوناگون دارد که در سراسر جهان پراکنده‌اند و به احتمال زیاد منشاء آنها پازن یا بز وحشی ایرانی بوده است. امروزه بیش از ٣٠٠ نژاد بز اهلی ٬ با ویژگیهای مختلف ٬ در سراسر جهان دیده می‌شوند ٬ که شماری از آنها از نظر اقتصادی و زندگی انسان اهمیت فراوان دارد. مثلا نژادهای آنقره و کشمیر را برای تولید کرک و موی آنها و نژادهای سانن ٬ توگن بورگ و چند نژاد اصلی دیگر را برای تولید شیر فراوان و بعضی نژادها را برای تولید گوشت پرورش می‌دهند.نوعی نژاد بسیار کوچک بز را در افریقا ٬ برای گوشت آن و در آمریکای شمالی به عنوان حیوان دست‌آموز خانگی پرورش می‌دهند و دانشمندان برای تحقیقات آزمایشگاهی از آن استفاده می‌کنند. در بخشهایی از آسیا و آفریقا طبق سنتهای رایج ٬ نگهداری گله‌های بزرگ بز را نشانه برکت و ثروت می‌دانند. بز تقریبا هر نوع گیاه ٬ حتی گیاهان تلخ مزه و خارهای بیابان را می‌خورد. از این‌رو گله‌داران بزرگ از بز برای پاکسازی مراتع خود از این گونه گیاهان بهره می‌گیرند.
اهمیت بز بز حیوان پر طاقتی است که هم در منطقه‌های کوهستانی کم‌علف و هم در دشتهای پست ٬ بیابانها و منطقه‌هایی که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند به خوبی پرورش می‌یابد. بز هر گیاهی را می‌خورد و حتی از خوردن کاغذ و زباله رویگردان نیست. بز از شاخه و برگ درختان با ایستادن روی دو پای عقب خود نیز تغذیه می‌کند و در مراتع انواع علف را از سطح خاک قطع می‌کند. همین ویژگیها باعث شده است که بز را حیوانی زیان آور بدانند که باعث فقیر شدن و حتی از میان رفتن مراتع و جنگلها ٬ نابود شدن پوشش گیاهی ٬ افزایش فرسایش خاک و در نتیجه تخریب محیط زیست می‌شود.اما در مراتع بز هنگامی زیان آور است که به روشهای سنتی و عشایری در مراتع می‌چرد. امروزه درکشورهای پیشرفته برای نگهداری و تغذیه بز محلهای مخصوصی تدارک دیده‌اند و به این ترتیب محیط زیست را از گزندهای احتمالی این جانور محافظت می‌کنند. بز را می‌توان با کمترین علوفه و خوراک به آسانی نگهداری کرد. پرورش و نگهداری آن در سراسر ایران رواج دارد. در ایران روستاهای بدون گاو ٬ اسب و حتی گوسفند دیده می‌شوند٬ اما روستای بدون بز وجود ندارد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر